Gijzeling veroorzaakt druk, voor degene die het toepast, voor de slachtoffers en voor degene die vanuit zijn of haar rol moet handelen. In de vorige blog deelden we een aantal feiten en cijfers over gijzelingen in Nederland. In deze blog hebben we het vooral over de (psychische) gevolgen van een gijzeling voor alle betrokkenen en hoe je leert om te gaan met gijzelingssituaties.
Voor gegijzelden geldt de machteloosheid van het gegijzeld worden en de impact van dreiging met geweld of daadwerkelijke toepassing. De geestelijke nasleep kan ook nog jaren duren. De gijzelnemer ervaart ook druk, vooral druk om de gijzeling te blijven beheersen en te overheersen in het verloop. De professional die vanuit zijn of haar rol moet handelen zoals first responders, onderhandelaars, crisisteam-medewerkers staan ook voor een grote uitdaging. Zij komen vaak in het incident en hebben een achterstand in de informatievoorziening. Toch wordt er verwacht dat zij gaan handelen en de gijzeling wacht niet op ze. Dit vraagt veel van het vermogen zeker als men weet dat de gevolgen zeer groot kunnen zijn.
De ene gijzeling is de andere niet
In aanvang klinkt een gijzeling groot en complex. Kijkend naar het oogmerk, ziet men dat er al heel snel sprake kan zijn van een pseudo gijzeling. Hele simpele schijnbaar onschuldige voorbeelden zien we terug in de opvoeding van kinderen. Ik vertoon alleen dat gedrag als ik dat krijg of wat ik wil. De schoolmeester die dreigt met straf als je je niet gedraagt in de klas. Wellicht onschuldig, we zien echter wel dat dwang uitoefenen rendabel kan zijn en dat je er doelen mee kan halen. Doelen kan men in vele vormen vertalen, voor de één is dat het verkrijgen van een ijsje bij goed gedrag en bij de ander kan het vrijlating zijn. We hebben het dan niet zozeer over vervroegde vrijlating door goed gedrag, maar meer over vrijlating door te vluchten.
Recente gijzeling in een TBS-kliniek
Een voorbeeld hiervan is de ontsnapping uit de TBS-kliniek de Kijvelanden in 2020. Twee TBS gestelde wisten door een samenloop van verschillende factoren gewelddadig te ontsnappen. Zij gijzelden een medewerker van de kliniek onder bedreiging van een pistool en een mes. Door het uitoefenen van dwang wisten zij zich vanuit een statische gijzeling te verplaatsen door de kliniek (dynamische gijzeling) en uiteindelijk te ontsnappen. Tijdens een confrontatie met de politie werd één van de gijzelnemers neergeschoten en overleed. De ontvluchting met deze mate van geweld bracht een grote schok teweeg bij de medewerkers en TBS-gestelden van de Kijvelanden, bij de omwonenden en in de maatschappij. In het incidentenonderzoek uitgevoerd door de inspectie van Justitie en veiligheid leest men de factoren die van invloed zijn geweest op dit incident. Bewustwording van de taak en de getraindheid van de individu en het team lopen als een rode draad door het onderzoek. Presteren als individu en als team onder extreme druk. Wanneer elke beslissing verstrekkende gevolgen kan hebben voor de individu en de samenleving vraagt dat getraindheid vanuit een goede organisatie.
“Op mijn werk in de forensische psychiatrie kwam ik vorig jaar in een situatie waarin mijn collega kort werd gegijzeld. De patiënt wilde hiermee zijn proefverlof afdwingen. Helaas raakte ik in paniek. Ik wist eigenlijk niet goed wat ik kon doen. De gijzelingstraining had ik nog niet gevolgd. Gelukkig liep het allemaal goed af, maar het zette mij wel aan het denken. Recent heb ik een 2,5 daagse training gevolgd. Dat gaf mij veel handvatten en vertrouwen. Alhoewel ik het nooit meer hoop mee te maken.”
Stressrespons tijdens een gijzeling
Tijdens een gijzeling is de stressrespons groot op iedereen die erbij betrokken is. Het kan zowel acuut als chronisch verstrekkende gevolgen hebben op psychologisch, fysiologisch en neurologische processen bij de mens. Denk hierbij aan waarneming, interpretatie, cognitief vermogen, hormonale processen zoals de adrenaline dump, het vechten, vluchten of volledig bevriezen. Waarbij bij de laatste een volledige kidnapping van de hersenen kan plaatsvinden (hijacking of the brain). Kortweg en simpel vertaalt: het doet iets met je vermogen van presteren. Alle afleiders waarmee men te maken krijgt tijdens het incident kunnen van grote invloed zijn op je feitelijke vermogen tot presteren. Zeker als je hier incidenteel mee geconfronteerd wordt en er feitelijk geen sprake is van daadwerkelijke getraindheid. Getraindheid staat immers voor iets wat men regelmaat heeft toegepast gericht op een bepaald doel. Een goed fundament binnen de organisatie waarin men moet presteren helpt hierbij. Loop dit fundament van groot naar klein en van wat men wel kan beïnvloeden en wat niet? Een voorbeeld van groot beginnen is de bedrijfscultuur. Kan men elkaar vertrouwen, is er gelegenheid om te ontwikkelen en mag men hierin fouten maken? Hoe zijn de processen ingericht die van belang zijn om te presteren? Is er een goede taak en rolverdeling en weet men in het proces wat er van hem of haar wordt verwacht?
React Advies & Training biedt 3-daagse gijzelingstrainingen. Zo leren medewerkers kalm te blijven, te vertragen en de situatie te isoleren. Dit in afwachting van professionele onderhandelaars. Hierin gebruiken we o.a. onderdelen van BCS-model (BCSM) van de FBI (zie figuur 1). Meer weten over de training? Neem contact met ons op.
Auteur: Onno Pouw
Redactie: Mark van Dieren
